Gdy jako psychoterapeuci psychoanalityczni próbujemy odpowiedzieć na pytanie jakim procesem jest psychoterapia psychoanalityczna, to potrzebujemy wyjść od próby ujęcia tego czym są psychiczne niedomagania czy psychiczne choroby.
Odpowiadamy dość prosto, że są one psychicznym cierpieniem, które szukało uwagi, ale we właściwym czasie jej nie uzyskało, więc znalazło swój wyraz w pewnych objawach. Dla psychoterapeuty psychoanalitycznego, dręczące ludzi objawy natury psychicznej to cierpienie psychiczne, które poszukuje uwagi i możliwości przepracowania. Wszyscy doświadczyliśmy w życiu trudnych, bolesnych, a nawet przerażających zdarzeń. Niektórzy mieli szczęście, bo w ich życiu był ktoś bliski, kto empatycznie towarzyszył im w problemach i cierpieniu, a to pomagało ochronić psychikę przed nadmiernym przeciążeniem. Gdy człowiek doświadczył w rozwoju obecności zrównoważonego i przytomnego emocjonalnie opiekuna, to dodatkowo mógł uwewnętrznić ufny, bezpieczny styl przywiązania i rozwinąć się w harmonijną, kreatywną osobę, która ma dobry obraz, zarówno siebie samego, jak i innych, czy świata. Cóż jednak z tymi, którzy takiego szczęścia w rozwoju nie mieli, a ich wczesne relacje z opiekunami nie były wystarczająco dobre? Tutaj z pomocą przyjść może psychoterapia psychoanalityczna.
Zanim odpowiemy jak działa, potrzebujemy jeszcze wprowadzić pojęcie nieświadomości. Ponieważ w dzieciństwie priorytetem jest rozwój, to jest on chroniony w taki sposób, że wszystko co byłoby zbyt przeciążające dla umysłu jest przesuwane do nieświadomości. Mechanizm ten działa na podobieństwo bezpiecznika. Gdy przez obwód miałoby przepłynąć zbyt dużo napięcia, wówczas bezpiecznik się przepala. Podobnie nadmiar pobudzenia psychicznego jest oddzielany i lokowany w nieświadomości. Nieświadomość skupia w sobie „doświadczenia nie do zniesienia” – zarówno te powstałe w świecie zewnętrznym, jak i te które powstały w świecie wewnętrznym. Dla przykładu – wydarzenie z zewnętrznego świata to będzie rodzeństwo, które przychodzi na świat i odbiera wyłączność opieki mamy, a wydarzenie w świecie wewnętrznym to będzie silna zazdrość i wrogość, która sama w sobie jest pobudzeniem nie do zniesienia, zwłaszcza w sytuacji braku opieki emocjonalnej. Dla ochrony psychiki te pobudzenia są deponowane w nieświadomości. Stamtąd jednak stale próbują przedostać się do świadomości – za pomocą objawów, snów, przymusu powtarzania. W ten sposób nieświadomość steruje nami i sprawia, że dokonujemy czasem wyborów, których sami nie rozumiemy. Może to prowadzić do trudności w życiu osobistym czy zawodowym, kłopotów w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji z innymi, przykrych stanów emocjonalnych, czy zaburzeń psychicznych. Psychoterapia psychoanalityczna to jedna z najskuteczniejszych metod odkrywania tego co kryje się w nieświadomości. Relacja terapeutyczna kładzie również nacisk na budowanie ufnej, bezpiecznej więzi, która staje się bazą do wspólnego z terapeutą poznawania własnego „Ja”.
W psychoterapii psychoanalitycznej uwaga skupia się również wokół zjawiska przeniesienia. Przeniesienie jest zjawiskiem, które polega na tym, że nakładamy coś starego na coś aktualnego. Przeniesienie odbywa się na gruncie relacji międzyludzkich, również w relacji z terapeutą i dzięki temu może być wykorzystane do badania świata wewnętrznego. Dla przykładu, jeśli rodzice byli surowi i krytyczni to takie przeżycie jest „przenoszone” na terapeutę i ten może być przeżywany jako surowy i krytyczny. W terapii przyjdą więc chwile, gdy stare uczucia szukając ujścia spowodują, że możemy przeżywać, że terapeuta nas krytykuje albo opuszcza. Dzięki temu możemy uświadomić sobie nasze mentalne modele świata, innych ludzi, albo to jak przez wzgląd na przeszłość pozostajemy pełni obaw wobec życia, ale też pełni obaw wobec własnych emocji, na które – w braku emocjonalnej opieki – nie zbudowaliśmy tolerancji by doświadczać ich ze spokojem. Tak więc te aspekty nas samych, z którymi nikt nas w dzieciństwie nie zapoznał i nie oswoił, również mogą podlegać odłączeniu i projekcji, czyli przypisywaniu ich innym ludziom. To naturalny odruch samoobrony przed tym co za trudne, ale terapia analityczna pomaga na powrót zintegrować się z tym co odłączone.
Najskuteczniejszym sposobem wprowadzenie do psychiki korzystnych zmian jest relacyjna, skupiona na emocjach psychoterapia. Dlaczego do poznania siebie samego potrzebujemy drugiego człowieka? Odpowiedź jest prosta, bowiem jako ludzie jesteśmy „zaprogramowani” w taki sposób, że aby móc pomyśleć własne najbardziej niepokojące myśli i aby móc poczuć własne najbardziej bolesne uczucia, potrzebujemy drugiego człowieka, który nie będzie bał się tego, co zawieramy. Psychoterapeuta psychoanalityczny jest dobrze przygotowany do towarzyszenia drugiemu człowiekowi w jego silnych emocjach – lęku, rozpaczy, zazdrości, bezradności czy złości. Nie będzie oceniał tych uczuć, pomoże je przeżyć i zrozumieć, a tym samym pomoże oswoić własne wnętrze.
Zdrowie psychiczne polega nie na tym, że stajemy się wolni od problemów i uczuć, ale na tym, że w obliczu problemów i trudnych uczuć, których życie nam nie szczędzi, umiemy zachować spokój, myślenie i rozumienie. Potrzeba zazwyczaj kilku lat terapii, by zbudować w sobie mądre obserwujące ego, coś na kształt kompetentnego emocjonalnie rodzica, który zachowuje przytomność w obliczu problemów, bólu, chaosu czy bezradności.
Opracowała: Joanna Chmarzyńska-Golińska